Προσβολή διαθήκης:  διαδικασία, προϋποθέσεις, προθεσμία

Το ενημερωτικό άρθρο “Προσβολή διαθήκης:  διαδικασία, προϋποθέσεις, προθεσμία” ,

γράφει ο Μιχαήλ Ζηδιανάκης, Δικηγόρος Θεσσαλονίκης

Παρακάτω απαντάμε στις ποιο συχνές ερωτήσεις σχετικά με την προσβολή διαθήκης.

Τι σημαίνει προσβολή μιας διαθήκης;

Η διαθήκη είναι ουσιαστικά το έγγραφο εκείνο, με το οποίο ο άνθρωπος ρυθμίζει σε ποιους και πως θα μοιραστεί η περιουσία του μετά τον θάνατό του. Ωστόσο, συχνά δημιουργούνται αμφισβητήσεις και προστριβές μεταξύ των κληρονόμων, σχετικά με το κύρος της διαθήκης. Προβλέπεται, συνεπώς, στο νόμο και υπό προϋποθέσεις, το δικαίωμα ακύρωσης της διαθήκης μερικά ή ολικά.

Σε ποιες περιπτώσεις μπορεί να προσβληθεί μια διαθήκη;

Στον Αστικό Κώδικα προβλέπονται διάφοροι λόγοι που οδηγούν στην προσβολή μιας διαθήκης. Οι λόγοι αυτοί μπορεί να αφορούν είτε τη μη τήρηση του τύπου που ορίζει ο νόμος, είτε την ικανότητα σύνταξης της διαθήκης είτε το περιεχόμενο της διαθήκης, ανάλογα και τον τύπο της διαθήκης.

Πότε μπορεί να ακυρωθεί μια ιδιόγραφη διαθήκη;

Ιδιόγραφη είναι η διαθήκη που γράφεται ολόκληρη με το χέρι του διαθέτη, χρονολογείται και υπογράφεται από αυτόν. Αυτό σημαίνει ότι αν λείπει ένα από τα παραπάνω στοιχεία του τύπου της μπορεί να ακυρωθεί.

Ειδικότερα, μπορεί να ακυρωθεί αν π.χ. τρίτο πρόσωπο κατευθύνει τη γραφική κίνηση του χεριού του διαθέτη ή ο ίδιος ο διαθέτης, καθώς δε γνωρίζει γραφή, απλώς «πατάει» σε ήδη γραμμένο κείμενο που προέρχεται από τρίτο πρόσωπο. Μπορεί να ακυρωθεί, επίσης, διαθήκη η οποία συντάσσεται με τη χρήση μηχανικού μέσου π.χ. ηλεκτρονικού υπολογιστή ή μαγνητοφώνου ή σε ψηφιακό δίσκο (CD).

Σχετικά με τη χρονολογία, αυτή θα πρέπει να είναι πλήρης, δηλαδή να προκύπτουν η ημέρα, ο μήνας και το έτος. Εάν λείπει κάποιο από τα παραπάνω στοιχεία, τότε προκύπτει ζήτημα ως προς το κύρος της.

Εάν λείπει η υπογραφή του διαθέτη, η ιδιόγραφη διαθήκη είναι άκυρη. Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, η υπογραφή πρέπει να είναι ιδιόχειρη και να περιέχει το κύριο όνομα και το επώνυμο. Αν, δηλαδή, αποτυπώνεται μεμηχανικό μέσο π.χ. σφραγίδα ή τεθεί με άλλο τρόπο π.χ. δαχτυλικόαποτύπωμα ή σταυρό, η διαθήκη θεωρείται άκυρη. Τέλος, κατά κανόνα, τίθεται στο τέλος της διαθήκης και όχι στην αρχή ή τη μέση της διαθήκης, άλλως υπάρχει πιθανότητα ακύρωσης της.

Στην περίπτωση που υπάρχουν διαγραφές, ξύσματα ή άλλα εξωτερικά ελαττώματα στη διαθήκη μπορεί να προκύψει ακυρότητα της, αν κάποια από αυτές τις μεταβολές καθιστά ακατάληπτη τη διαθήκη ή διαφαίνεται ότι πρόκειται για «σχέδιο» διαθήκης.

Ιδιόγραφη διαθήκη μπορεί επίσης να ακυρωθεί στην περίπτωση που ο διαθέτης ήταν ανίκανος προς σύνταξη αυτής. Ως μη ικανοί να συντάξουν ιδιόγραφη διαθήκη είναι όποιοι δεν είναι ικανοί να διαβάζουν χειρόγραφα είτε από αδυναμία των ματιών είτε από άγνοια ανάγνωσης, αντιγράφοντας χωρίς να γνωρίζουν αυτά που αντιγράφουν. Η περίπτωση αυτή συντρέχει διότι ο διαθέτης θα πρέπει να μπορεί να ελέγχει τα γραφόμενα και να διαπιστώνει αν ανταποκρίνονται στη θέληση του.

Πότε μπορεί να ακυρωθεί μια δημόσια διαθήκη;

Η δημόσια διαθήκη μπορεί να ακυρωθεί, αν δεν έχει συνταχθεί, σύμφωνα με τις νόμιμες διατυπώσεις, όπου αυτές προβλέπονται στο νόμο. Αρχικά, προβλέπονται στο νόμο κωλύματα που αφορούν το πρόσωπο του συμβολαιογράφου και των μαρτύρων, τα οποία οδηγούν στην ακυρότητα της δημόσιας διαθήκης. Παραδείγματος χάριν δεν μπορεί να συμπράξει στη σύνταξη διαθήκης ως συμβολαιογράφος ή μάρτυρας ο σύζυγος του διαθέτη ή συγγενής του διαθέτη.

Επιπλέον, δεν μπορεί να συμπράξει ως συμβολαιογράφος ή μάρτυρας ο τιμώμενος με τη διαθήκη κληρονόμος. Σχετικά με τους μάρτυρες δεν μπορούν να συμπράττουν πρόσωπα που δεν έχουν όραση ή ακοή, αφού δεν μπορούν να ελέγξουν την ταυτότητα των προσώπων που υπογράφουν ούτε να ακούσουν τη διαθήκη, όταν αναγνωστεί ενώ δεν μπορούν να συμπράξουν ως μάρτυρες και τα πρόσωπα που συνδέονται με το συμβολαιογράφο με σχέση εξαρτημένης εργασίας. Τέλος, δεν μπορούν να συμπράξουν ως μάρτυρες ανήλικοι, δηλαδή πρόσωπα κάτω των 18 ετών. Όλες οι ανωτέρω περιπτώσεις επιφέρουν ακυρότητα της διαθήκης.

Αναφορικά με τον ίδιο το διαθέτη, δεν μπορεί να συντάξει δημόσια διαθήκη άλαλος ή κωφάλαλος ή πρόσωπο που για άλλο λόγο εμποδίζεται να μιλά. Η πρόβλεψη αυτή συντρέχει διότι ο νόμος απαιτεί για τη σύνταξη δημόσιας διαθήκης, την προφορική δήλωση του διαθέτη ενώπιον του συμβολαιογράφου.

 Πότε μπορεί να ακυρωθεί μια μυστική διαθήκη;

Μυστική διαθήκη μπορεί να ακυρωθεί όταν δεν πληρούνται οι προβλέψεις του νόμου που αφορούν είτε το έγγραφο που συντάσσει ο διαθέτης είτε τη διαδικασία που ακολουθείται ενώπιον συμβολαιογράφου είτε την πράξη που συντάσσει ο συμβολαιογράφος.

Επί παραδείγματι, το έγγραφο το οποίο συντάσσει ο διαθέτης, πριν το παραδώσει στο συμβολαιογράφο πρέπει να φέρει την υπογραφή του, άλλως η διαθήκη μπορεί να ακυρωθεί ενώ το ίδιο θα συμβεί και αν δεν υπογραφεί από το διαθέτη, το συμβολαιογράφο και τους μάρτυρες η σημείωση του συμβολαιογράφου στο σφραγισμένο έγγραφο. Αναφορικά με τη πράξη που συντάσσει ο συμβολαιογράφος αυτή θα πρέπει να φέρει όλα τα απαραίτητα στοιχεία του νόμου, όπως π.χ. τη χρονολογία, τον τόπο σύνταξης, τον προσδιορισμό του διαθέτη, το ονοματεπώνυμο του συμβολαιογράφου, τη βεβαίωση εγχείρισης κ.α.

Ειδική περίπτωση ακυρότητας της μυστικής διαθήκης προβλέπεται στη διάταξη του α. 1748 Α.Κ., όταν αυτή συντάσσεται από πρόσωπο το οποίο δεν είναι ικανό να διαβάζει για οποιοδήποτε λόγο.

Για ποιους άλλους λόγους μπορεί να προσβληθεί μια διαθήκη;

Στο νόμο προβλέπονται διάφοροι λόγοι για τους οποίους μπορεί να ακυρωθεί μια διαθήκη, ανεξαρτήτως του τύπου αυτής.

Ένας από αυτούς αφορά την ικανότητα ενός προσώπου να συντάξει διαθήκη κατ’ άρθρο 1719 ΑΚ.

Ανίκανοι να συντάξουν διαθήκη είναι οι ανήλικοι, όσοι βρίσκονται σε δικαστική συμπαράσταση με πλήρη στέρηση της δικαιοπρακτικής τους ικανότητας ή με ρητή στέρηση της ικανότητας να συντάσσουν διαθήκη καθώς και όσοι κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης δεν έχουν συνείδηση των πράξεων τους ή βρίσκονται σε ψυχική ή διανοητική διαταραχή που περιορίζει αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησης τους.

Στη διάταξη του άρθρου 1782 παρ. 1 και 2 Α.Κ. καθώς και στη διάταξη του άρθρου 1784 Α.Κ. προβλέπονται οι περιπτώσεις όπου ο διαθέτης μπορεί να είχε «πέσει θύμα» πλάνης, απάτης ή απειλής. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η διαθήκη μπορεί να ακυρωθεί.

Επιπλέον, οι διατάξεις τω άρθρων 174 και 178 Α.Κ. προβλέπουν τη δυνατότητα ακύρωσης μιας διαθήκης όταν το περιεχόμενο αυτής αντίκειται στο νόμο ή στα χρηστά ήθη.

Τέλος, ειδικής περίπτωση ακύρωσης μιας διαθήκης προβλέπεται στο άρθρο 1786 ΑΚ, όπου ο διαθέτης παρέλειψε μεριδούχο, αγνοώντας την ύπαρξη του. Σκοπός της διάταξης αυτής είναι η προστασία του εξ αδιαθέτου κληρονομικού δικαιώματος του μεριδούχου, ο οποίος και παραλείφθηκε εν αγνοία του διαθέτη.

Προσβολή διαθήκης: διαδικασία, προϋποθέσεις, προθεσμία.  Ακύρωση διαθήκης για πλάνη, απάτη ή απειλή του διαθέτη.

Ως πλάνη νοείται η κατάσταση κατά την οποία ο διαθέτης συμφωνεί με τη θέληση του, όμως η θέληση του αυτή διαμορφώθηκε είτε σε εσφαλμένες παραστάσεις είτε σε άγνοια περιστατικών. Παραδείγματος χάριν, μπορεί διαθέτης να έχει συντάξει διαθήκη όπου δεν καταλείπει σε συγγενικό του πρόσωπο μέρος της περιουσίας του, καθώς θεωρεί ότι διατηρεί μια επιτυχημένη επιχείρηση και δεν αντιμετωπίζει οικονομικό πρόβλημα, ενώ αυτό έχει κηρυχθεί σε πτώχευση.

Μια διαθήκη μπορεί να ακυρωθεί, επίσης, αν είναι προϊόν απειλής που ασκήθηκε παράνομα ή αντίθετα προς τα χρηστά ήθη. Ως απειλή νοείται η άσκηση ψυχολογικής βίας, δηλαδή η επιρροή της βούλησης του διαθέτη με την εξαγγελία κακού, το οποίο θα προκληθεί είτε στον ίδιο το διαθέτη είτε σε τρίτο πρόσωπο, αν δεν συντάξει τη διαθήκη σύμφωνα με τη θέληση του απειλούντος.

Μια διαθήκη μπορεί να ακυρωθεί, τέλος, αν είναι αποτέλεσμα απάτης. Ως απάτη νοείται η δόλια συμπεριφορά που προκαλεί πλάνη στο διαθέτη είτε με την παράσταση ψεύτικων γεγονότων ως αληθινών είτε με απόκρυψη των αληθινών γεγονότων, με σκοπό να οδηγηθεί ο διαθέτης στη σύνταξη διαθήκης. Παραδείγματος χάριν συντρέχει περίπτωση απάτης, όταν κάποιος ψευδώς υπόσχεται ότι θα παρέχει στο διαθέτη υπηρεσίες εφ’ όρου ζωής ή επίτηδες καλλιεργεί αντιπάθεια του διαθέτη προς άλλους συγγενείς.

 

Ποια είναι η διαδικασία για την ακύρωση μιας διαθήκης;

Όταν υφίσταται ένας από τους ανωτέρω λόγους, υπάρχει η δυνατότητα ακύρωσης της διαθήκης από πρόσωπο το οποίο έχει έννομο συμφέρον. Ειδικότερα, κατά τη διάταξη του α. 70 ΚΠολΔ προκύπτει ότι μπορεί να ασκηθεί αναγνωριστική αγωγή για την ακυρότητα της διαθήκης, με την προϋπόθεση ότι ο ενδιαφερόμενος-ενάγων έχει έννομο συμφέρον.

Κατ’ ουσία, έννομο συμφέρον δικαιολογούν οι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι του διαθέτη. Ως αίτημα της αναγνωριστικής αγωγής τίθεται η αναγνώριση της ακυρότητας της διαθήκης για τους προαναφερόμενους νόμιμους λόγους.

 

Ποια είναι η προθεσμία για προσβολή διαθήκης;

Σύμφωνα με το άρθρο 1788 ΑΚ «Το δικαίωμα για ακύρωση διάταξης τελευταίας βούλησης παραγράφεται μετά δύο έτη από τη δημοσίευση της διαθήκης.».

 Η προθεσμία  για προσβολή διαθήκης αυτή των δύο (2) ετών αφορά αποκλειστικά τις περιπτώσεις της πλάνης, απάτης και απειλής και στην περίπτωση της παράλειψης μεριδούχου.

Σε όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις, η άσκηση της αναγνωριστικής αγωγής για ακύρωση διαθήκης δεν υπόκειται σε καμία προθεσμία ενώ σύμφωνα με τη νομολογία υπάγεται μόνο στην εικοσαετή παραγραφή (ΑΠ 1350/2014).

Στην περίπτωση που ο διαθέτης αφήνει περιουσιακό του στοιχείο στο Δημόσιο ή σε κοινωφελή σκοπό, η προθεσμία για την ακύρωση της διαθήκης είναι πέντε (5) από τη δημοσίευση της.

 

Τι ισχύει μετά από ακύρωση διαθήκης;

Εφόσον η διαθήκη ακυρωθεί από το Δικαστήριο λογίζεται σα να μην υπάρχει και η κληρονομιά γίνεται με την εξ΄ αδιαθέτου διαδοχή και ο κληρονόμος / κληρονόμοι αποδέχονται με συμβολαιογραφική πράξη δήλωσης αποδοχής κληρονομιάς.

 

Νομοθεσία σχετικά με την προσβολή διαθήκης (αστικός κώδικας)

`Αρθρο 1784          Η διάταξη της διαθήκης είναι ακυρώσιμη, αν  υπήρξε  αποτέλεσμα  πλάνης  από  αίτια  που  μνημονεύονται  στη  διαθήκη και ανάγονται στο  παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον, χωρίς  τα  οποία  ο  διαθέτης  δεν  θα  διατύπωνε τη διάταξη.

Αρθρο 1785                        Διάταξη υπέρ του συζύγου          Η διάταξη σε διαθήκη του κληρονομουμένου υπέρ του συζύγου του,  σε περίπτωση αμφιβολίας, είναι ακυρώσιμη, αν ο μεταξύ τους Γάμος είναι  άκυρος  ή  λύθηκε όσο ζούσε ο διαθέτης ή αν ο διαθέτης, έχοντας βάσιμο  λόγο διαζυγίου, είχε ασκήσει την αγωγή διαζυγίου κατά του συζύγου του.

Παράλειψη μεριδούχου       Η  διαθήκη  είναι  ακυρώσιμη,  αν  ο  διαθέτης  παρέλειψε   το  μεριδούχο  που  υπήρχε  κατά  το  θάνατό  του και η ύπαρξή του κατά τη  σύνταξη της διαθήκης δεν του ήταν γνωστή,  ή  που  γεννήθηκε  ή  έγινε  μεριδούχος   μετά   τη   σύνταξή  της.  Η  ακύρωση  αποκλείεται,  όταν  αποδεικνύεται ότι ο διαθέτης θα προχωρούσε στη  σύνταξη  της  διαθήκης  και αν γνώριζε την πραγματική κατάσταση που υπήρχε ή επήλθε

Ποιός ζητεί την ακύρωση          Την  ακύρωση  της  διάταξης  της διαθήκης στις περιπτώσεις των  άρθρων 1782 έως 1785 μπορεί να  ζητήσει  μόνο  εκείνος  που  ωφελείται  άμεσα  από την ακύρωσή της, και στην περίπτωση του προηγούμενου άρθρου  μόνο ο μεριδούχος που παραλείφθηκε.  Η  διάταξη  του  άρθρου  145  δεν  εφαρμόζεται στην ακύρωση διάταξης της διαθήκης.  

Παραγραφή          Το   δικαίωμα   για   ακύρωση   διάταξης  τελευταίας  βούλησης  παραγράφεται μετά δύο έτη από τη δημοσίευση της διαθήκης.

 

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με Προσβολή διαθήκης:  διαδικασία, προϋποθέσεις, προθεσμία, κόστος  , και γενικότερα για κληρονομικά θέματα μπορείτε να απευθύνεστε στα δικηγορικά μας γραφεία στα παρακάτω τηλέφωνα.

 

Θεσσαλονίκη: 2310 500 442

Περαία Θεσσαλονίκης: 2392 181 200

Αθήνα: 210 9585365

 

(Ώρες επικοινωνίας Δευτέρα – Παρασκευή: 09:00-14:30 & 18:00-20:00 – εκτός απογεύματος Τετάρτης)