Τι είναι η γονική μέριμνα και ποιος την ασκεί;
Γράφει ο Μιχαήλ Ζηδιανάκης, Δικηγόρος Δ.Σ.Θ.
Οι δικηγόροι Θεσσαλονίκη έχουν τις γνώσεις και την εμπειρία να διαχειριστούν και να συμβουλέψουν οικογενειακά θέματα όπως το διαζύγιο, την επιμέλεια τέκνων και τη γονική μέριμνα.
Παρακάτω θα απαντήσουμε σε σημαντικά ερωτήματα σχετικά με τη γονική μέριμνα που απασχολεί αρκετούς ανθρώπους.
Ποια η έννοια της γονικής μέριμνας;
Ο νόμος αναγνωρίζοντας το γεγονός ότι οι ανήλικοι δεν διαθέτουν την απαιτούμενη ωριμότητα για να χειριστούν τις υποθέσεις τους, αναθέτει την φροντίδα τόσο των ίδιων όσο και των δικαιοπραξιών τους στους γονείς τους μέσω του θεσμού της γονικής μέριμνας.
Ως γονική μέριμνα ορίζεται το δικαίωμα και συνάμα υποχρέωση των γονέων να παίρνουν αποφάσεις σχετικά με την επιμέλεια του τέκνου, την περιουσία του και κάθε άλλη υπόθεση που το αφορά.
Ποιος ασκεί τη γονική μέριμνα;
Στις περισσότερες περιπτώσεις η γονική μέριμνα ανατίθεται και στους δύο γονείς, εκτός αν συντρέχει σοβαρός λόγος που εμποδίζει τον έναν από τους δύο να ασκήσει την γονική μέριμνα (π.χ. επειδή είναι δικαιοπρακτικά ανίκανος, αδυνατώντας να ρυθμίσει τις δικές του υποθέσεις, πόσο μάλλον του τέκνου του). Σε περίπτωση θανάτου ή αφάνειας του ενός γονέα προφανές είναι ότι την γονική μέριμνα ασκεί μόνο ο άλλος.
Ποιες είναι οι υποχρεώσεις αυτού που ασκεί τη γονική μέριμνα;
- Επιμέλεια τέκνου: Αποτελεί την πιο σημαντική εκδήλωση της γονικής μέριμνας, περιλαμβάνοντας την ανατροφή, την επίβλεψη, την εκπαίδευση και κάθε άλλη ενέργεια η οποία θα συντελέσει στην καλλιέργεια του ήθους και της κοινωνικής συμπεριφοράς του ανηλίκου.
- Διοίκηση της περιουσίας του τέκνου: Είναι πιθανό το ανήλικο τέκνο να έχει στο όνομά του ακίνητη ή κινητή περιουσία. Την περιουσία αυτή δεν μπορεί να την διαχειρίζεται μόνο του, δεδομένου του νεαρού της ηλικίας, οπότε αρμόδιοι για τη διαχείρισή της, πάντα προς όφελος του ανηλίκου, είναι οι ασκούντες την γονική μέριμνα γονείς του.
- Εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση/δικαιοπραξία/δίκη: Οι γονείς είναι υπεύθυνοι για τη διενέργεια οποιασδήποτε απαραίτητης πράξης αφορώσα τον ανήλικο, ενεργώντας στο όνομα και για λογαριασμό του.
Σημαντικό είναι ότι οποιαδήποτε απόφαση πρέπει να λαμβάνεται με βάση το συμφέρον του ανηλίκου, το οποίο κρίνεται σε κάθε περίπτωση και μπορεί να είναι σωματικό, πνευματικό, ηθικό ή και κάθε άλλο συμφέρον, που εξυπηρετεί την ανάπτυξη του ανήλικου σε μια υπεύθυνη και ανεξάρτητη προσωπικότητα.
Ενδιαφέρει η γνώμη του ανηλίκου για ζητήματα που το αφορούν;
Η γνώμη του ίδιου του ανηλίκου είναι σημαντική και πρέπει να συνεκτιμάται, εφόσον το ίδιο ανάλογα με την ηλικία και την πνευματική του ανάπτυξη είναι ικανό να αντιληφθεί το πραγματικό του συμφέρον.
Δεν πρέπει όμως να παραβλέπεται ότι η θέληση του ανηλίκου είναι συχνά αποτέλεσμα επηρεασμού και πρόσκαιρη, χωρίς να εξυπηρετεί πραγματικά το συμφέρον του.
Τι γίνεται σε περίπτωση διαφωνίας των γονέων για υπόθεση του τέκνου τους;
Πολύ συχνά οι γονείς που ασκούν από κοινού την γονική μέριμνα έρχονται σε σύγκρουση αναφορικά με ζητήματα του τέκνου τους, χωρίς να είναι δυνατό να βρεθεί λύση. Στην περίπτωση αυτή το Δικαστήριο αναλαμβάνει την επίλυση του ζητήματος μετά την προσφυγή ενός εκ των δύο γονέων.
Μάλιστα, δεν υποχρεώνεται να επιλέξει κάποια από τις προτεινόμενες απόψεις, αλλά μπορεί να κρίνει και διαφορετικά, πάντοτε με γνώμονα το συμφέρον του παιδιού.
Τι γίνεται σε περίπτωση προσωρινής ή μόνιμης λύσης του γάμου των γονέων;
Το Δικαστήριο είναι αρμόδιο και για την ανάθεση της γονικής μέριμνας στον έναν ή και τους δύο γονείς, κατόπιν διάστασης ή διαζυγίου των τελευταίων. Κρίνοντας με βάση το συμφέρον του τέκνου, το Δικαστήριο μπορεί να αναθέσει την γονική μέριμνα μόνο σε έναν από τους δύο γονείς ή και στους δύο.
Καταληκτικά, η ρύθμιση της γονικής μέριμνας σε περίπτωση διαφωνίας των γονέων είναι μια διαδικασία που απαιτεί σωστό χειρισμό, δεδομένων των εντάσεων που μπορεί να προκύψουν τόσο μεταξύ των γονέων, όσο και με το τέκνο. Για το λόγο αυτό απαιτείται ανάθεση της υπόθεσης σε εξειδικευμένο σε οικογενειακά θέματα δικηγόρο.
Νομοθεσία σχετικά με τη γονική μέριμνα
Άρθρο 1510 – Αστικός Κώδικας – Γονική μέριμνα
Η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων (γονική μέριμνα), οι οποίοι την ασκούν από κοινού. Η γονική μέριμνα περιλαμβάνει την επιμέλεια του προσώπου, τη διοίκηση της περιουσίας και την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία ή δίκη, που αφορούν το πρόσωπο ή την περιουσία του.
Σε περίπτωση όπου η γονική μέριμνα παύει λόγω θανάτου, κήρυξης σε Αφάνεια ή έκπτωσης του ενός γονέα, η γονική μέριμνα ανήκει αποκλειστικά στον άλλο.
Αν ο ένας από τους γονείς αδυνατεί να ασκήσει τη γονική μέριμνα για πραγματικούς λόγους ή γιατί είναι ανίκανος ή περιορισμένα ικανός για δικαιοπραξία, την ασκεί μόνος ο άλλος γονέας.
Άρθρο 1511 – Αστικός Κώδικας
Κάθε απόφαση των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας πρέπει να αποβλέπει στο συμφέρον του τέκνου.
Στο συμφέρον του τέκνου πρέπει να αποβλέπει και η απόφαση του δικαστηρίου, όταν, κατά τις διατάξεις του νόμου, το δικαστήριο αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή με τον τρόπο της άσκησής της.
Η απόφαση του δικαστηρίου πρέπει επίσης να σέβεται την ισότητα μεταξύ των γονέων και να μην κάνει διακρίσεις εξαιτίας του φύλου, της φυλής, της γλώσσας, της θρησκείας, των πολιτικών ή όποιων άλλων πεποιθήσεων, της ιθαγένειας, της εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης ή της περιουσίας.
Ανάλογα με την ωριμότητα του τέκνου πρέπει να ζητείται και να συνεκτιμάται η γνώμη του πριν από κάθε απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα, εφόσον η απόφαση αφορά τα συμφέροντά του.
Άρθρο 1513 – Αστικός Κώδικας
Διαζύγιο ή ακύρωση του γάμου
Στις περιπτώσεις διαζυγίου η ακύρωσης του γάμου και εφόσον ζουν και οι δύο γονείς, η άσκηση της γονικής μέριμνας ρυθμίζεται από το δικαστήριο. Η άσκηση της γονικής μέριμνας μπορεί να ανατεθεί στον έναν από τους γονείς ή, αν αυτοί συμφωνούν ορίζοντας συγχρόνως τον τόπο διαμονής του τέκνου, στους δύο από κοινού.
Το δικαστήριο μπορεί να αποφασίσει διαφορετικά, ιδίως να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων ή να την αναθέσει σε τρίτον. Για τη λήψη της απόφασής του το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη του τους έως τότε δεσμούς του τέκνου με τους γονείς και τους αδελφούς του, καθώς και τις τυχόν συμφωνίες που έκαναν ο γονείς του τέκνου σχετικά με την επιμέλεια και τη διοίκηση της περιουσίας του.
Ο γονέας, στον οποίο δεν έχει ανατεθεί η άσκηση της γονικής μέριμνας, έχει το δικαίωμα να ζητάει από τον άλλο πληροφορίες για το πρόσωπο και την περιουσία του τέκνου.
Αφαίρεση άσκησης γονικής μέριμνας με αίτηση των γονέων
Το δικαστήριο αφαιρεί την άσκηση της γονικής μέριμνας ή μέρους της από τους δύο γονείς για σπουδαίο λόγο, αν το ζητήσουν οι ίδιοι, υποδεικνύοντας και το πρόσωπο που δέχεται να αναλάβει την αφαιρούμενη άσκηση.
Με την απόφαση για την αφαίρεση, το δικαστήριο αναθέτει την αφαιρούμενη άσκηση στο υποδεικνυόμενο ή σε άλλο πρόσωπο, προσδιορίζοντας και τον τρόπο της άσκησής της. Όταν λείπει τέτοιος προσδιορισμός, εφαρμόζονται ανάλογα οι διατάξεις για την επιτροπεία.
Έκπτωση των γονέων
Ο γονέας εκπίπτει από τη γονική μέριμνα αν καταδικάστηκε τελεσίδικα σε φυλάκιση τουλάχιστον ενός μηνός για αδίκημα που διέπραξε με δόλο και που αφορά τη ζωή, την υγεία και τα ήθη του τέκνου.
Το δικαστήριο μπορεί, σ` αυτή την περίπτωση, εκτιμώντας τις περιστάσεις, να αφαιρέσει από το γονέα τη γονική μέριμνα και ως προς τα λοιπά τέκνα του, ύστερα από αίτηση του άλλου γονέα, των πλησιέστερων συγγενών ή του εισαγγελέα.
Παύση της γονικής μέριμνας
Η γονική μέριμνα παύει στο σύνολό της, ως προς τον ένα γονέα, αν αυτός εκπέσει σύμφωνα με το προηγούμενο άρθρο ή πεθάνει ή κηρυχθεί σε Αφάνεια, και ως προς τους δύο γονείς, αν το τέκνο ενηλικιωθεί ή πεθάνει ή κηρυχθεί σε Αφάνεια.
Για περισσότερες πληροφορίες και νομικές συμβουλές σχετικά με τη γονική μέριμνα, το διαζύγιο και γενικότερα οικογενειακά θέματα μπορείτε να καλείτε στα δικηγορικά μας γραφεία:
Θεσσαλονίκη: 2310 500 442
Περαία Θεσσαλονίκης: 2392 181 200
Αθήνα: 210 9585365
(ώρες επικοινωνίας Δευτέρα – Παρασκευή: 09:00-14:30 & 18:00-20:00 – εκτός απογεύματος Τετάρτης)