Συνεπιμέλεια

Συνεπιμέλεια: γράφει ο δικηγόρος-διαμεσολαβητής Μιχαήλ Ζηδιανάκης

Μετά από περίπου 40 έτη από την τελευταία μεγάλη και ουσιώδη αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου, εκείνη του έτους 1983, ο νομοθέτης με τη θέσπιση του Ν. 4800/2021 – ΦΕΚ 81/Α/21-5-2021 προσδιορίζει εκ νέου τη φιλοσοφία του, στην περίπτωση διακοπής της έγγαμης συμβίωσης των γονέων, το διαζύγιο, την ακύρωση του γάμου ή τη λύση του συμφώνου συμβίωσης, με κριτήριο τον παιδοκεντρικό χαρακτήρα των επιχειρούμενων αλλαγών και λαμβάνοντας υπόψη τη μεταβολή των κοινωνικών συνθηκών.

Με τον παρόντα νέο νόμο για τη συνεπιμέλεια εισάγονται μεταρρυθμίσεις αναφορικά με τις σχέσεις γονέων και τέκνων, καθώς και άλλα ζητήματα οικογενειακού δικαίου. Όπως αποφαίνεται από το άρθρο 1 του νόμου, ο νομοθέτης “αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου διά της ενεργού παρουσίας και των δύο γονέων κατά την ανατροφή του και την εκπλήρωση της ευθύνης τους έναντι αυτού”.

Τι σημαίνει γονική μέριμνα, τι συνεπιμέλεια και ποια είναι η διαφορά τους;

Η γονική μέριμνα αποτελεί το καθήκον και δικαίωμα των γονέων να μεριμνούν για το ανήλικο τέκνο τους. Περιλαμβάνει την επιμέλεια του προσώπου, τη διοίκηση της περιουσίας και την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση σχετική με το πρόσωπο ή την περιουσία του. Σύμφωνα με το άρθρο 1518 Α.Κ., η επιμέλεια αποτελεί μια γενική έννοια, η οποία περιλαμβάνει:

την ανατροφή (δηλαδή την ενίσχυση εκ μέρους των γονέων, χωρίς διάκριση φύλου, της ανάπτυξης υπεύθυνης και κοινωνικά συνειδητής προσωπικότητας του τέκνου)
την επίβλεψη
τη μόρφωση
την εκπαίδευση
τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του τέκνου.

Η συνεπιμέλεια αφορά, λοιπόν, στη συνεργασία που οφείλουν να έχουν οι γονείς, προκειμένου να λαμβάνουν από κοινού αποφάσεις για την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση των παιδιών τους, καθώς επίσης και τον από κοινού προσδιορισμό του τόπου διαμονής τους.

Επομένως, η γονική μέριμνα αποτελεί έννοια ευρύτερη της (συν)επιμέλειας και την περιλαμβάνει.

Ποιες καινοτομίες εισήγαγε ο νέος Νόμος στα ζητήματα γονικής μέριμνας και συνεπιμέλειας;

Ο υπ’ αριθ. 4800/2021 Νόμος εδράζεται στην αρχή της μη διάκρισης μεταξύ των γονέων και καθιερώνει την αρχή της ισότητας στις ευθύνες, αλλά και στα δικαιώματα τους έναντι του τέκνου, με αποκλειστικό γνώμονα το συμφέρον αυτού. Το συμφέρον αυτό εξυπηρετείται με την συμμετοχή και των δύο γονέων στην φροντίδα, αλλά και στην ανατροφή του.

Γονική Μέριμνα του τέκνου: Καθιερώνεται με την τροποποίηση του πρώτου εδαφίου του άρθρου 1510 του Α.Κ., στο οποίο προστέθηκαν μετά τις λέξεις «από κοινού», οι λέξεις «και εξίσου», η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας και από τους δύο γονείς μετά το διαζύγιο, όπως εφαρμόζεται στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Το εδάφιο διαμορφώνεται ως εξής: «Η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων (γονική μέριμνα), οι οποίοι την ασκούν από κοινού και εξίσου.».

Επιμέλεια του τέκνου: Με την προσθήκη ενός νέου εδαφίου στο άρθρο 1518 Α.Κ., προβλέπεται ότι κάθε γονέας έχει την υποχρέωση να διαφυλάττει και να ενισχύει τη σχέση του τέκνου με τον άλλον γονέα, τους αδελφούς του, αλλά και με ολόκληρη την οικογένεια του άλλου γονέα, ιδίως σε περιπτώσεις που οι γονείς δεν ζουν μαζί ή ο άλλος γονέας έχει αποβιώσει.

Ωστόσο, το πλέον σημαντικό άρθρο του Ν. 4800/2021 είναι το άρθρο 12, το οποίο αντικαθιστά το άρθρο 1519 Α.Κ. και στο οποίο κατοχυρώνονται ενδεικτικώς ζητήματα στα οποία οι γονείς οφείλουν να συναποφασίσουν, ακόμα και όταν η επιμέλεια ασκείται από τον ένα γονέα ή έχει γίνει κατανομή της μεταξύ των γονέων. Αυτά αφορούν την ονοματοδοσία του τέκνου, το θρήσκευμα, ζητήματα υγείας, την εκπαίδευση.

Όσον αφορά την τυχόν μεταβολή του τόπου κατοικίας του τέκνου, γεγονός που ενέχει συνέπειες στην άσκηση του δικαιώματος επικοινωνίας του έτερου γονέα, σύμφωνα με το νέο άρθρο 1519 του ΑΚ ορίζεται ότι για τη μεταβολή αυτή απαιτείται “ προηγούμενη συμφωνία των γονέων ή προηγούμενη οριστική δικαστική απόφαση, μετά από αίτημα οποιουδήποτε από τους γονείς”.

Η υποχρέωση ενημέρωσης από τον γονέα με τον οποίο το τέκνο διαμένει προς τον άλλον επιβάλλεται επιπλέον, έτσι ώστε να καθοριστεί με σαφή τρόπο η νόμιμη κατοικία του τέκνου και κατ’ επέκταση να διευκολυνθεί η πληροφόρηση του γονέα, που δεν διαμένει με το τέκνο σχετικά με την επίδοση και το περιεχόμενο των εγγράφων που το αφορούν.

Στόχος της εν λόγω ρύθμισης είναι η ενίσχυση των δεσμών του τέκνου με τον γονέα που δεν διαμένει μαζί του, αλλά και την οικογένειά του.

Μπορούν οι γονείς να παρεκκλίνουν από την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας με συμφωνία μεταξύ τους;

Στις περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου ή λύσης ή ακύρωσης του συμφώνου συμβίωσης ή διακοπής της συμβίωσης των συζύγων ή των μερών του συμφώνου συμβίωσης και εφόσον ζουν και οι δύο γονείς, εξακολουθούν να ασκούν από κοινού και εξίσου τη γονική μέριμνα.

Ωστόσο, σύμφωνα με το άρθρο 1514 Αστικού Κώδικα “οι γονείς μπορούν με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας να ρυθμίζουν διαφορετικά την κατανομή της γονικής μέριμνας, ιδίως να αναθέτουν την άσκησή της στον έναν από αυτούς, και να καθορίζουν τον τόπο κατοικίας του τέκνου τους, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένει, καθώς και τον τρόπο επικοινωνίας του με τον άλλο γονέα”.

Υπογραμμίζεται ότι το ανωτέρω έγγραφο έχει ισχύ τουλάχιστον δύο [2] ετών και παρατείνεται αυτοδικαίως, εκτός εάν οιοσδήποτε από τους δύο γονείς δηλώσει εγγράφως στον έτερο γονέα, πριν τη λήξη του συμφωνημένου χρόνου, ότι δεν επιθυμεί την παράτασή του.

Τι γίνεται σε περίπτωση διαφωνίας των γονέων κατά την άσκηση της συνεπιμέλειας;

Αν οι γονείς διαφωνούν κατά την άσκηση της συνεπιμέλειας, αρχικώς θα επιδιωχθεί η επίλυση της μεταξύ τους διαφωνίας με την προσφυγή στη διαμεσολάβηση και τελικώς με Δικαστική απόφαση. Στην εν λόγω απόφαση το Δικαστήριο θα αποφασίσει για την κατανομή της γονικής μέριμνας, την εξειδίκευση της άσκησής της ή την ανάθεσή της αποκλειστικά σε έναν από τους δύο γονείς.

Το Δικαστήριο δύναται να διατάξει πραγματογνωμοσύνη προκειμένου να εξεύρει την καλύτερη δυνατή, ως προς το συμφέρον του τέκνου, λύση, ενώ ανάλογα με την ωριμότητα του τέκνου μπορεί να ζητήσει και να συνεκτιμήσει τη γνώμη του και τους δεσμούς με τους γονείς και τους αδελφούς του.

Για ποιο λόγο εισήχθη το μαχητό τεκμήριο του 1/3 επικοινωνίας;

Με το νέο Νόμο αντικαθίσταται το άρθρο 1520 Α.Κ., ενισχυμένο ως προς το δικαίωμα επικοινωνίας που κατοχυρώνεται σε αυτό. Ειδικότερα, με την εν λόγω ρύθμιση επιχειρείται η οριοθέτηση ελάχιστου χρόνου επικοινωνίας του τέκνου με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμένει μαζί, προκειμένου αφενός να διευκολυνθεί και να προωθεί σε τακτή χρονική βάση ο χρόνος φυσικής παρουσίας μεταξύ τους και αφετέρου να αναπτυχθεί ομαλώς η ψυχική και πνευματική υγεία του τέκνου και να ολοκληρωθεί η προσωπικότητα του.

Ο χρόνος αυτός τεκμαίρεται στο 1/3 του συνολικού χρόνου, εκτός αν ο γονέας αυτός ζητά μικρότερο χρόνο επικοινωνίας, ή επιβάλλεται να καθορισθεί μικρότερος ή μεγαλύτερος χρόνος επικοινωνίας για λόγους που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης ή στο συμφέρον του τέκνου, εφόσον, σε κάθε περίπτωση, δεν διαταράσσεται η καθημερινότητα του.

Επιπλέον, ο χρόνος αυτός δύναται ακόμη και να αποκλεισθεί ή απλώς περιοριστεί εφόσον συντρέχουν εξαιρετικά σοβαροί λόγοι (λ.χ. αν ο γονέας που δεν διαμένει με το τέκνο κριθεί ακατάλληλος να ασκεί το δικαίωμα επικοινωνίας).

Ποιες περιπτώσεις θεωρούνται ως “κακή άσκηση της γονικής μέριμνας” και ποιες είναι οι συνέπειες;

Κακή άσκηση της γονικής μέριμνας συνιστούν εκ του νόμου (αρ. 14 Ν. 4800/2021) ιδίως οι κάτωθι περιπτώσεις:

• η υπαίτια μη συμμόρφωση προς αποφάσεις και διατάξεις δικαστικών και εισαγγελικών αρχών που αφορούν το τέκνο ή προς την υπάρχουσα συμφωνία των γονέων για την άσκηση της γονικής μέριμνας
• η διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του τέκνου με τον άλλο γονέα και την οικογένειά του και η με κάθε τρόπο πρόκληση διάρρηξης των σχέσεών του τέκνου με αυτούς

• η υπαίτια παράβαση των όρων της συμφωνίας των γονέων ή της δικαστικής απόφασης για την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει και η με κάθε άλλο τρόπο παρεμπόδιση της επικοινωνίας

• η κακή άσκηση και η υπαίτια παράλειψη της άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας από τον δικαιούχο γονέα,
• η αδικαιολόγητη άρνηση του γονέα να καταβάλλει διατροφή που επιδικάστηκε στο τέκνο δικαστικώς ή κατόπιν συμφωνίας των γονέων,
• η καταδίκη του γονέα με οριστική δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας ή για εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής”.

Οι συνέπειες των παραπάνω περιπτώσεων, εφόσον αποδειχθούν, μπορεί να οδηγήσουν το Δικαστήριο στην μερική ή ολική αφαίρεση της γονικής μέριμνας ή επιμέλειας από τον υπαίτιο γονέα, και την ανάθεση της στον έτερο γονέα. Στην περίπτωση που συντρέχουν οι ως άνω περιπτώσεις και στους δύο γονείς του τέκνου, το Δικαστήριο δύναται να αναθέσει τη φροντίδα του ή ακόμα και την επιμέλειά του ολικά ή μερικά σε τρίτο ή να διορίσει επίτροπο.

Με το νέο νόμο προστατεύονται οι γυναίκες και τα τέκνα από κακοποιητική συμπεριφορά;

Στο Ν. 4800/2021 καθιερώνονται αντικειμενικά κριτήρια κακής άσκησης γονικής μέριμνας, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και η τέλεση πράξεων ενδοοικογενειακής βίας. Ο δικαστής, λοιπόν, δύναται να παρεκκλίνει από το μαχητό τεκμήριο του 1/3, βασίζοντας την κρίση του στην εν γένει και εν συνόλω στάση και συμπεριφορά του γονέα που κατηγορείται για άσκηση ενδοοικογενειακής βίας. Επομένως, τα παιδιά και οι μητέρες τους προστατεύονται πλήρως.