Οι όροι «αυτόφωρο» και «επ’ αυτοφώρω» είναι σίγουρα από τους πλέον αναγνωρίσιμους νομικούς όρους για ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας, κυρίως λόγω της συχνότατης αναφοράς του στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Σύμφωνα με το άρθρο 242 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, αυτόφωρο είναι το έγκλημα το οποίο γίνεται αντιληπτό την ώρα που τελείται ή το έγκλημα που τελέστηκε μόλις πρόσφατα.
Η πρώτη περίπτωση αφορά το κοινώς λεγόμενο «πιάστηκε στα πράσα» και είναι σαφές ότι όλα τα εγκλήματα, διαρκή ή στιγμιαία, περνάνε από αυτό το στάδιο.
Στη δεύτερη και πιο περίπλοκη νομικά και πραγματικά περίπτωση, το «μόλις πρόσφατα» ερμηνεύεται στην εκάστοτε περίπτωση από τον ανακριτικό υπάλληλο (αστυνομικό). Ο νόμος αναφέρει ενδεικτικά ότι στα πλαίσια του αυτοφώρου εντάσσεται η καταδίωξη του φερόμενου ως δράστη από τις αρχές ή το θύμα και η δημόσια κραυγή (π.χ. κλέφτης, πιάστε τον!).
Λόγω της σοβαρότητας και του εξαιρετικού χαρακτήρα της αυτόφωρης διαδικασίας, υπάρχει ανώτατο όριο στη χρονική διάρκεια του αυτοφώρου. Η επικρατέστερη νομική άποψη είναι πως το αυτόφωρο διαρκεί έως τα μεσάνυχτα της επόμενης μέρας του εγκλήματος, δηλαδή το πολύ 47 ώρες και 59 λεπτά. Αν δηλαδή κάποιος τελέσει έγκλημα στις 23:45 της Τετάρτης, το αυτόφωρο λήγει στις 00:00 της Πέμπτης (24 ώρες και 15 λεπτά). Αν πάλι κάποιος τελέσει έγκλημα στη 1:00 το βράδυ της Δευτέρας, το αυτόφωρο θα διαρκέσει έως τις 00:00 της Τετάρτης, δηλαδή 47 ώρες.
Η αυτόφωρη διαδικασία σημαίνει στην πράξη ότι οι ανακριτικοί υπάλληλοι μπορούν να διενεργήσουν τη λεγόμενη αστυνομική προανάκριση χωρίς προηγούμενη εισαγγελική παραγγελία. Σκοπός είναι να αξιοποιηθούν τα στοιχεία του εγκλήματος όσο είναι ακόμα πρόσφατα, προκειμένου να συμβάλουν στην ταχύτερη και αποτελεσματικότερη απονομή της δικαιοσύνης.
Στις περιπτώσεις που η αυτόφωρη διαδικασία αφορά σε πλημμελήματα ή πταίσματα, όπως π.χ. σωματική βλάβη, διακίνηση ναρκωτικών, οπλοφορία, κ.α., τότε οι ανακριτικοί υπάλληλοι ενημερώνουν τον Εισαγγελέα για την έκθεση της προανάκρισης και η υπόθεση εισάγεται απευθείας και χωρίς προδικασία σε Αυτόφωρο Μονομελές ή Τριμελές Πλημμελειοδικείο.
Όταν ο φερόμενος ως δράστης προσαχθεί ενώπιον του αυτόφωρου δικαστηρίου έχει δικαίωμα να ζητήσει τριήμερη αναβολή για να προετοιμάσει την υπεράσπισή του, ενώ αν η διεύθυνση κατοικίας του είναι βεβαιωμένη, δεν κρατείται για το τριήμερο της αναβολής.
