Αποδοχή με το ευεργέτημα της απογραφής
Γράφει ο Μιχαήλ Ζηδιανάκης, Δικηγόρος Δ.Σ.Θ.
-
Τι συμβαίνει με την κληρονομιαία περιουσία και ποια τα δικαιώματα των κληρονόμων;
Από την χρονική στιγμή του θανάτου του κληρονομούμενου, η κληρονομιαία περιουσία επάγεται στους κληρονόμους του, οι οποίοι διατηρούν την επιλογή είτε να την αποδεχθούν με πράξη αποδοχής κληρονομιάς είτε να την αποποιηθούν με πράξη αποποίησης κληρονομιάς. Κατά γενικό κανόνα του κληρονομικού δικαίου, με την κληρονομική διαδοχή η ομάδα της κληρονομίας ενώνεται με την ατομική περιουσία του κληρονόμου που αποκτά λόγω κληρονομίας. Αυτό συμβαίνει γιατί στο νομικό μας σύστημα, ο θάνατος ενός προσώπου δεν συνεπάγεται την απόσβεση των υποχρεώσεων του, αλλά αντιθέτως η περιουσία του ως σύνολο περιέρχεται στους κληρονόμους του, οι οποίοι κληρονομούν τόσο το ενεργητικό όσο και το παθητικό της.
-
Τι σημαίνει όμως ότι «η ομάδα της κληρονομίας ενώνεται με την ατομική περιουσία του κληρονόμου που αποκτά λόγω κληρονομίας» και τι συνέπειες αυτό έχει;
Από το χρονικό σημείο της οριστικής κτήσης της κληρονομία (ρητή ή σιωπηρή αποδοχή της κληρονομίας ή εκπρόθεσμη αποποίηση), αυτή ενώνεται με την ατομική περιουσία του κληρονόμου. Με άλλα λόγια, οι δυο αρχικά ξεχωριστές περιουσίες (προσωπική περιουσία και κληρονομιαία περιουσία) συγχωνεύονται σε μια ενιαία περιουσία, η οποία ανήκει πλέον στον κληρονόμο και έτσι τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις της κληρονομιάς γίνονται δικαιώματα και υποχρεώσεις του ίδιου του κληρονόμου.
Αν, λοιπόν, ο κληρονόμος προβεί λ.χ. σε αποδοχή της κληρονομιάς, βαρύνεται και με την προσωπική του περιουσία για το σύνολο των χρεών της κληρονομιάς (σε περίπτωση που υφίστανται χρέη του θανόντος) και δεν έχει καμία δυνατότητα να περιορίσει την ευθύνη του μέχρι το ενεργητικό της (συνολική αξία της κληρονομιάς), με αποτέλεσμα να βρεθεί αντιμέτωπος με τους δανειστές του κληρονομούμενου και να κληθεί να “ξένα χρέη” αποπληρώσει με την δική του, προσωπική περιουσία.
-
Ποιες είναι οι επιλογές του κληρονόμου μόλις πληροφορηθεί τον θάνατο του κληρονομουμένου;
Ο κληρονόμος αφού πληροφορηθεί την επαγωγή κληρονομίας έχει τις εξής δυνατότητες:
α) να αποποιηθεί τα χρέη, γεγονός που συνεπάγεται παραλλήλως και την ταυτόχρονη αποποίηση του ενεργητικού της περιουσίας. Δεν νοείται στο νομικό μας σύστημα μερική αποποίηση ούτε και μερική αποδοχή της κληρονομίας ως προς το ενεργητικό μόνο της περιουσίας,
ή
β) να την αποδεχθεί εξ ολοκλήρου, γεγονός που συνεπάγεται παραλλήλως και την ταυτόχρονη αποδοχή του συνόλου των χρεών της,
ή
γ) να αποδεχθεί την κληρονομιαία περιουσία με το ευεργέτημα της απογραφής.
Προσοχή! Αν ο κληρονόμος αποδέχθηκε την κληρονομιαία περιουσία είτε ρητώς είτε σιωπηρώς (παρέλευση της προθεσμίας αποποίησης), δεν μπορεί στην συνέχεια να αποδεχθεί εκ νέου την κληρονομιά με το ευεργέτημα της απογραφής τούτη τη φορά.
-
Υπάρχει τρόπος να περιοριστεί η ευθύνη του κληρονόμου για τα χρέη της κληρονομίας;
Ναι, αν ο κληρονόμος, προβεί σε αποδοχή με το ευεργέτημα της απογραφής, θα ευθύνεται περιορισμένα για τα χρέη της κληρονομίας, δηλαδή μέχρι το ύψος της καθαρής αξίας του ενεργητικού της κληρονομιαίας περιουσίας, αφού δηλαδή αφαιρεθεί το παθητικό (χρέη). Στην περίπτωση αυτή, εφόσον εξαντληθεί το ενεργητικό της κληρονομιάς, ο κληρονόμος δεν έχει πλέον καμιά υποχρέωση και ευθύνη απέναντι στους δανειστές του κληρονομούμενου που δεν ικανοποιήθηκαν.
-
Τι σημαίνει αποδοχή με το ευεργέτημα της απογραφής;
Πρόκειται για έναν θεσμό, ρυθμιζόμενο στον Αστικό μας κώδικα (άρθρα 1901-1921 ΑΚ). Με την αποδοχή με το ευεργέτημα της απογραφής αποχωρίζεται επί της ουσίας η ατομική περιουσία του κληρονόμου, δηλαδή η περιουσία που αυτός κατείχε πριν καταστεί κληρονόμος, από αυτήν που κληρονομεί από τον κληρονομούμενο και στην οποία περιλαμβάνονται τόσο δικαιώματα όσο και υποχρεώσεις. Στην ουσία με τον τρόπο αυτό, ο κληρονόμος προστατεύει αφενός την προσωπική του περιουσία από τους δανειστές της κληρονομίας και αφετέρου έχει τη δυνατότητα να επωφεληθεί από το ενεργητικό της, εφόσον βεβαίως υπάρχει.
- Ποιες οι προθεσμίες και η διαδικασία – στάδια για την αποδοχή της κληρονομιάς με το ευεργέτημα της απογραφής.
1ο Στάδιο:
Εντός (4) μηνών από τη χρονική στιγμή της επαγωγής της κληρονομίας, ήτοι του θανάτου του κληρονομούμενου ή της περιέλευσης της κληρονομιαίας περιουσίας στον κληρονόμο, λ.χ. μετά από αποποίηση προηγούμενων τάξεων συγγενών κ.λπ., ο κληρονόμος οφείλει να δηλώσει στη γραμματεία του δικαστηρίου της κληρονομίας την αποδοχή της κληρονομιαίας περιουσίας με το ευεργέτημα της απογραφής, σύμφωνα με το αρ. 1902 του Αστικού μας Κώδικα, το οποίο ορίζει τα εξής:
«Όσο ο κληρονόμος έχει δικαίωμα να αποποιηθεί την κληρονομία, μπορεί να δηλώσει ότι την αποδέχεται με το ευεργέτημα της απογραφής. Η δήλωση γίνεται στο γραμματέα του δικαστηρίου της κληρονομίας.
Η δήλωση αποδοχής θεωρείται ότι έγινε με το ευεργέτημα της απογραφής, αν ο κληρονόμος είναι πρόσωπο για το οποίο η αποδοχή της κληρονομίας γίνεται κατά το νόμο με το ευεργέτημα της απογραφής».
2ο Στάδιο:
Από την χρονική στιγμή της κατάθεσης της ως άνω δηλώσεως, ήτοι της δηλώσεως στη γραμματεία του δικαστηρίου της κληρονομίας της αποδοχής με το ευεργέτημα της απογραφής, εκκινεί νέα προθεσμία τεσσάρων (4) μηνών, εντός της οποίας ο κληρονόμος οφείλει να καταθέσει αίτηση ενώπιον του αρμόδιου δικαστηρίου, όπως ορίζει το 1903 του Αστικού μας Κώδικα, σύμφωνα με το οποίο, «Ο κληρονόμος με απογραφή οφείλει να τελειώσει την απογραφή της κληρονομικής περιουσίας μέσα σε τέσσερις μήνες αφότου γίνει η δήλωση του προηγούμενου άρθρου». Η αίτηση αυτή θα εξεταστεί στη συνεχεία από τον Ειρηνοδίκη, και εφόσον γίνει δεκτή θα διαταχθεί η απογραφή της κληρονομίας από έναν συμβολαιογράφο και δύο πραγματογνώμονες.
Η προθεσμία αυτή εκκινεί με την δήλωση της αποδοχής με απογραφή, αναστέλλεται με την κατάθεση της αίτησης προς το Ειρηνοδικείο και εκκινεί εκ νέου από το χρονικό σημείο που είχε σταματήσει, όταν εκδοθεί η απόφαση του Ειρηνοδικείου.
3ο Στάδιο:
Εντός της ως άνω τετράμηνης προθεσμίας πρέπει να ολοκληρωθεί η απογραφή της κληρονομίας, ήτοι να γίνει καταγραφή των αντικειμένων, αξιογράφων, μετρητών, τραπεζικών θυρίδων, κινητών και ακινήτων στοιχείων, καθώς και όλων των χρεών του αποθανόντος και την ακριβή εκτίμηση της αξίας τους και να ενσωματωθούν σε έκθεση (συμβολαιογραφικό έγγραφο).
4ο Στάδιο:
Η ολοκλήρωση της απογραφής δε συνεπάγεται και αποδοχή της κληρονομίας. Ο κληρονόμος οφείλει να προβεί, εφόσον υπάρχουν ακίνητα στην κληρονομιαία περιουσία, σε μεταγραφή της συμβολαιογραφικής πράξης αποδοχής (διαφορετική πράξη από αυτή του 3ου σταδίου – ξεχωριστό στάδιο της διαδικασίας της αποδοχής), στο αρμόδιο Υποθηκοφυλακείο ή Κτηματολόγιο.
-
Σε ποιες περιπτώσεις πρέπει να επιλέγεται η αποδοχή της κληρονομιάς με το ευεργέτημα της απογραφής;
Η αποδοχή της κληρονομίας με το ευεργέτημα της απογραφής είναι μία διαδικασία, η οποία πρέπει να επιλέγεται ιδίως όταν στην κληρονομιαία περιουσία υφίστανται τόσο θετικά περιουσιακά στοιχεία όσο και αποθετικά στοιχεία (χρέη) και ο κληρονόμος αμφιταλαντεύεται ως προς την αποδοχή της. Άλλωστε, με την απογραφή της κληρονομίας διαπιστώνται η ύπαρξη της ακριβούς κατάστασης και περιγραφής των κληρονομιαίων πραγμάτων.
-
Μπορεί να παραιτηθεί κάποιος από το ευεργέτημα της απογραφής;
Ναι, μπορεί κάποιος να παραιτηθεί από το ευεργέτημα απογραφής είτε ρητώς είτε σιωπηρώς. Τούτο, όμως, έχει ως αποτέλεσμα να ευθύνεται, στην περίπτωση αυτή, και με την προσωπική – ατομική του περιουσία για τα χρέη της κληρονομίας.
-
Σε περίπτωση συγκληρονόμων πώς δύναται να ασκηθεί το δικαίωμα του ευεργετήματος της απογραφής;
Ο καθένας από τους κληρονόμους δύναται να δεχθεί το ευεργέτημα της απογραφής ανεξάρτητα από τους υπόλοιπους κληρονόμους.
-
Τι συμβαίνει στην περίπτωση των ανικάνων προσώπων ή των περιορισμένα ικανών για δικαιοπραξία προσώπων και ειδικότερα των ανηλίκων; Μπορεί ένας ανήλικος να αποδεχθεί είτε εξ ολοκλήρου την κληρονομία είτε με το ευεργέτημα της απογραφής ή να αποποιηθεί;
Πρόκειται για ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει τόσο τη θεωρία όσο και τη νομολογία. Όπως αναφέρεται και ανωτέρω, ο γενικός κανόνας ισχύος είναι ότι η προθεσμία για την αποδοχή ή αποποίηση της κληρονομίας είναι αυτή των τεσσάρων (4) μηνών και εκκινεί από τότε που ο κληρονομούμενος έλαβε γνώση της επαγωγής της κληρονομίας και του λόγου αυτής (αρ. 1847 Α.Κ.). Αν παρέλθει η προθεσμία αυτή, η κληρονομία θεωρείται ότι έγινε αποδεκτή (αρ. 1850 Α.Κ.).
Ωστόσο, στην περίπτωση των ανήλικων τέκνων, το στοιχείο της εν λόγω γνώσης ερευνάται στο πρόσωπο των νομίμων αντιπροσώπων τους, ήτοι των γονέων, ως ασκούντων την γονική μέριμνα, καθ’ ότι μόνοι αυτοί μπορούν να αποποιηθούν την κληρονομία για το αντιπροσωπευόμενο τέκνο, αφού λάβουν σχετική άδεια από το αρμόδιο δικαστήριο (αρ. 1527 Α.Κ. και αρ. 1912 Α.Κ.)
Άλλωστε, βάσει του άρθρου 1912 Α.Κ. «Σε περίπτωση προσώπων ανικάνων ή με περιορισμένη ικανότητα για δικαιοπραξία, για τα οποία η αποδοχή της κληρονομίας γίνεται κατά το νόμο με το ευεργέτημα της απογραφής, έκπτωση από το ευεργέτημα επειδή δεν συντάχθηκε απογραφή επέρχεται αν μέσα σε ένα χρόνο, αφότου τα πρόσωπα έγιναν απεριορίστως ικανά, δεν έκαναν απογραφή». Με άλλα λόγια, και σύμφωνα με τη νομολογία των Ελληνικών Δικαστηρίων, «…σε περίπτωση μη σύνταξης απογραφής από τους έχοντες τη γονική μέριμνα ανηλίκου κληρονόμου, το σχετικό δικαίωμα περιέρχεται στον ενηλικιούμενο κληρονόμο, ο οποίος οφείλει, με την απειλή εκπτώσεως από το ευεργέτημα, να συντάξει την απογραφή εντός έτους από την ενηλικίωσή του…» (ΣτΕ 3712/2014).
Επομένως, για να ισχύσει το ευεργέτημα αυτό και να καταστεί ο ανήλικος κληρονόμος του ενεργητικού (και όχι του παθητικού) της κληρονομίας που του επάγεται και την αποδέχεται ρητά ή πλασματικά πρέπει, συμμορφούμενος με τη διάταξη του 1912 ΑΚ, να συντάξει απογραφή το αργότερο εντός ενός έτους από την ενηλικίωσή του, αλλιώς επέρχεται έκπτωση από το ευεργέτημα αυτό που του δίνει ο νόμος.
Επικοινωνία με την δικηγορική μας εταιρία σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα:
Οι Δικηγόροι Θεσσαλονίκη «Μιχαήλ Ζηδιανάκης & Συνεργάτες», παρέχουμε πανελλαδικά συμβουλευτικές και δικηγορικές υπηρεσίες, με ταχύτητα, υπευθυνότητα και επαγγελματισμό.
Περαία Θεσσαλονίκης: 2392181200
Δικηγόροι Θεσσαλονίκη: 2310500442
Δικηγόροι Αθήνα: 2109585365
(τηλ. Κέντρο: Δευτέρα – Παρασκευή: 09-15.00 και 18.00-20.00)
