Άρθρο 1829 – Περιορισμοί της νόμιμης μοίρας
Κάθε περιορισμός του μεριδούχου από τη διαθήκη, όσο βαρύνει τη νόμιμη μοίρα, θεωρείται σαν να μην έχει γραφεί.
Διεκδίκηση Νόμιμης Μοίρας
Για τη διεκδίκηση νόμιμης μοίρας,
Γράφει ο Μιχαήλ Ζηδιανάκης, Δικηγόρος Θεσσαλονίκης
Τα κληρονομικά θέματα δυστυχώς απασχολούν ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής οικογένειας ιδίως όταν θίγονται περιουσιακά οι κληρονόμοι. Κάτι τέτοιο συμβαίνει όταν για παράδειγμα ο γονέας αφήνει με διαθήκη όλη την περιουσία του στο ένα από τα δύο παιδιά του. Ωστόσο, ακόμα και αν υπάρχει διαθήκη ο νόμιμος κληρονόμος έχει δικαιώματα που δεν μπορούν να θιχτούν.
Παρακάτω θα απαντήσουμε σε ερωτήματα σχετικά με τη Διεκδίκηση νόμιμης μοίρας.
Τι είναι Νόμιμη Μοίρα;
Νόμιμη μοίρα είναι ο θεσμός του κληρονομικού δικαίου όπου ο θανών δεν μπορεί να αποκλείσει από την κληρονομιά, με τη διαθήκη του, τους 1ου βαθμού συγγενείς του από τη κληρονομιαία περιουσία. Ο νόμος εξασφαλίζει τα τέκνα, τους γονείς και τη σύζυγό του θανόντος. Ακόμα και αν υπάρχει αποκλεισμός τους από την περιουσία ή περιορισμός τους.
Ο νόμος προβλέπει το ποσοστό της νόμιμης μοίρας να είναι το μισό του ποσοστού που θα κληρονομούσαν εάν δεν υπήρχε διαθήκη και καλούνταν στη κληρονομιά ως εξ αδιαθέτου κληρονόμοι. Ο θανών, όμως, μπορεί στη διαθήκη του να περιορίσει ή να αποκλείσει κάποιον νόμιμο κληρονόμο, οπότε και θα πρέπει να διασφαλιστεί το ελάχιστο προβλεπόμενο ποσοστό (1/2) μέσω της νόμιμης μοίρας.
Για παράδειγμα, ο κληρονομούμενος έχει τρία τέκνα ενώ η σύζυγός του έχει προαποβιώσει. Στη διαθήκη έγινε γνωστό ότι η περιουσία του αποθανόντα αποτελούνταν από τρία ακίνητα αξίας 60.000 το κάθε ένα, συνολικού ύψους 180.000 €. Σε περίπτωση μη ύπαρξης διαθήκης το κάθε τέκνο, σύμφωνα με την εξ αδιαθέτου διαδοχή, θα κληρονομούσαν 180.000/3 = 60.000 € το κάθε ένα. Δηλαδή θα ήταν συγκύριοι στο κάθε ακίνητο σε ποσοστό 1/3 εξ αδιαιρέτου ο κάθε ένας.
Αποκλήρωση από τη νόμιμη μοίρα με διαθήκη.
Όταν άνοιξε η διαθήκη, το 3ο τέκνο δεν είχε δικαίωμα στην περιουσία, οπότε τα άλλα δύο παιδιά του θανόντος κληρονόμησαν από ένα ακίνητο και το τρίτο ακίνητο το μοιράστηκαν πάλι οι κληρονόμοι σε ποσοστό μισό εξ αδιαιρέτου ο κάθε ένας.
Στο παράδειγμά μας αυτό, το 3ο τέκνο θα προσβάλλει τη διαθήκη και θα κάνει χρήση του δικαιώματός του, βάση της νόμιμης μοίρας ως προς το ποσοστό που ορίζει ο νόμος. Σύμφωνα με το νόμο το ποσοστό της νόμιμης μοίρας του 3ου τέκνου ορίζεται στο μισό της εξ αδιαθέτου διαδοχής. Δηλαδή, δικαιούται το μισό, από το μισό ποσοστό στην κληρονομιαία περιουσία.
Νόμιμη μοίρα παραδείγματα
Σε αυτή την περίπτωση που εξετάζουμε το 3ο τέκνο μπορεί να διεκδικήσει το 1/6 του συνόλου της περιουσίας του γονιού του δηλαδή 180.000 / 6 = 30.000 €. Πιο συγκεκριμένα, αν δεν υπήρχε διαθήκη θα κληρονομούσε το 1/3 της περιουσίας, ενώ τώρα μέσω της νόμιμης μοίρας δικαιούται το 1/6. Συνεπώς, το τρίτο τέκνο θα είναι συν δικαιούχος με τα άλλα 2 αδέρφια του σε όλα τα ακίνητα, σε ποσό που το σύνολό του θα καλύπτει το ποσοστό που αντιστοιχεί σε 30.000 €. Δηλαδή θα είναι συν δικαιούχος στο κάθε ακίνητο σε ποσοστό 1/6 εξ αδιαιρέτου με τα άλλα δύο αδέρφια του, ώστε να λαμβάνει από το κάθε ακίνητο αθροιστικά, το ποσό των 30.000 €.
- Το 1/6 από 60.000 € είναι 10.000 € για το 1ο ακίνητο
- Το 1/6 από 60.000 € είναι 10.000 € για το 2ο ακίνητο
- Το 1/6 από 60.000 € είναι 10.000 € για το 3ο ακίνητο
Σύνολο 30.000 €
Συνήθως στη πράξη, μετά από δικαστικό αγώνα μεταξύ των κληρονόμων, για την αναγνώριση της νόμιμης μοίρας, οι άλλοι κληρονόμοι προτιμούν να πληρώσουν το ποσοστό που αναλογεί σε χρήματα αντί να υποχρεωθούν στην αναγκαστική συγκυριότητα του νόμιμου μεριδιούχου σε κάθε ακίνητο σε ποσοστό 1/6. Ο δικαιούχος της νόμιμης μοίρας θα πρέπει να αναγνωρίσει το δικαίωμά του με δικαστική απόφαση για να μπορεί να διεκδικήσει την περιουσία που του αναλογεί. Επίσης, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στον χρόνο άσκησης της αγωγής καθώς ο νόμος έχει δικαίωμα παραγραφής.
Πως ορίζεται ο κληρονόμος
Μόνο με διαθήκη ή εξ αδιαθέτου μπορεί να οριστεί κάποιος κληρονόμος.. Εξ αδιαθέτου κληρονόμοι είναι όσοι έχουν 1ου βαθμού συγγένεια με τον θανόντα και προκύπτει από το πιστοποιητικό του Δήμο που ήταν εγγεγραμμένος εν ζωή. Αν υπήρχε σύζυγος και τέκνα τότε αυτοί είναι οι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι του.
Πως μοιράζεται η κληρονομιά
Κατά το 1/4 εξ αδιαιρέτου η σύζυγος και κατά τα υπόλοιπα 3/4 εξ αδιαιρέτου τα τέκνα. Στην περίπτωση δε που είναι δύο, κατά 3/8 εξ αδιαιρέτου έκαστος. Αν κάποιο τέκνο απεβίωσε προτού αποβιώσει ο θανόντος τότε το δικαίωμά του κληρονομούν τα τέκνα του (εγγόνια). Αν είναι ένα, κληρονομεί τα 3/8 αν είναι δύο τα 3/16 το καθένα κ.τ.λ. Αν ο αποβιώσας ήταν άκληρος τότε τον κληρονομεί η σύζυγος κατά το μισό εξ αδιαιρέτου και τα αδέλφια του ή οι γονείς του στο άλλο μισό εξ αδιαιρέτου.
Διεκδίκηση νόμιμης μοίρας ποιοι δικαιούνται;
Αναγκαίοι κληρονόμοι θεωρούνται η σύζυγος, τα τέκνα, τα εγγόνια και οι γονείς. Οι αναγκαίοι κληρονόμοι έχουν δικαίωμα στην κληρονομιά ακόμα κι αν έχουν αποκλειστεί στη διαθήκη του θανόντα. Σε αυτές τις περιπτώσεις η νόμιμη μοίρα προβλέπεται από τις διατάξεις της “αναγκαστικής κληρονομικής διαδοχής” του κληρονομικού δικαίου. Οι διατάξεις αυτές ισχύουν μόνο όταν στη διαθήκη αποκλείονται οι αναγκαίοι κληρονόμοι ή τους αφήνουν λιγότερα περιουσιακά στοιχεία από ότι ορίζει η νόμιμη μοίρα.
Όπως αντιλαμβάνεστε ο/η σύζυγος του αποθανόντα γίνεται αναγκαία κληρονόμος σε όλες τις περιπτώσεις αναγκαστικής κληρονομικής διαδοχής. Αντίθετα οι γονείς γίνονται αναγκαίοι κληρονόμοι μόνο εάν ο αποθανόντας δεν είχε παιδιά ή εγγόνια.
Πως υπολογίζω τη νόμιμη μοίρα
Η νόμιμη μοίρα υπολογίζεται ως εξής: είναι το μισό του υποθετικού ποσοστού που θα δικαιούταν κάποιος, αν ο κληρονομούμενος δεν είχε αφήσει διαθήκη και κληρονομούνταν με βάση την εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή.
Επομένως, για να βρούμε τι ποσοστό δικαιούται ο κάθε κληρονόμος πρέπει να γνωρίζουμε το ποσοστό που θα λάμβανε ως κανονικός κληρονόμος μέσω της εξ αδιαθέτου κληρονομικής διαδοχής. Ο/Η σύζυγος δικαιούται το 1/8 της κληρονομιάς, που είναι το μισό του 1/4 που δικαιούται με την εξ αδιαθέτου διαδοχή, όταν υπάρχουν τέκνα ή εγγόνια.
Πότε παραγράφεται το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας;
Το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας δεν παραγράφεται ούτε χάνεται και συνεπώς δεν υπάρχει προθεσμία. Ο αναγκαίος κληρονόμος μπορεί να το διεκδικήσει όποτε θελήσει, αλλά μόνο επί της πραγματικής κληρονομιάς.
Πως εκτιμάται η αξία της νόμιμης μοίρας του μεριδιούχου:
- Στην πραγματική κληρονομιά εκτιμάται η αξία όλης της περιουσίας κατά τον χρόνο του θανάτου, αφαιρώντας τα έξοδα κηδείας και τα χρέη.
- Στην πλασματική κληρονομιά προστίθεται η αξία που είχε η περιουσία κατά το χρόνο που δημιουργήθηκε, συν τις παροχές προς τρίτους, δωρεές και γονικές παροχές.
Κατά αυτόν τον τρόπο, συνυπολογίζεται η νόμιμη μοίρα του μεριδιούχου. Το ποσοστό ή η τιμή σε € που προκύπτει είναι αυτό που δικαιούται ως κληρονομιά – νόμιμη μοίρα ο δικαιούχος.
Ποίος είναι ο νόμος για τη νόμιμη μοίρα;
Παρατίθεται η νομοθεσία του κληρονομικού δικαίου (αστικός κώδικας)
Άρθρο 1825. Οι κατιόντες και οι γονείς του κληρονομουμένου, καθώς και ο σύζυγος που επιζεί, οι οποίοι θα είχαν κληθεί ως εξ αδιαθέτου κληρονόμοι, έχουν δικαίωμα νόμιμης μοίρας στην κληρονομία. Η νόμιμη μοίρα είναι το μισό της εξ αδιαθέτου μερίδας. Ο μεριδούχος κατά το ποσοστό αυτό μετέχει ως κληρονόμος.
Άρθρο 1826 Διαδοχή ή προσαύξηση στη νόμιμη μοίρα
Αν κάποιος μεριδούχος ολικά ή μερικά αποκληρώθηκε νόμιμα ή παραιτήθηκε από το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας ή λόγω αναξιότητας εξέπεσε, το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας ασκούν οι μεριδούχοι που έρχονται στη θέση του κατά τη σειρά της εξ αδιαθέτου διαδοχής.
Άρθρο 1827 – Συμπλήρωση της νόμιμης μοίρας
Αν στο μεριδούχο έχει καταλειφθεί λιγότερο από τη νόμιμη μοίρα, το δικαίωμά του υπάρχει για το μέρος που λείπει.
Άρθρο 1828 – Κληροδοσία στο μεριδούχο
Αν στο μεριδούχο καταλείφθηκε κληροδοσία, μπορεί να την αποποιηθεί και να ασκήσει ολόκληρο το δικαίωμά του στη νόμιμη μοίρα. Αν δεν αποποιηθεί την κληροδοσία, ασκεί το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας για το μέρος που λείπει.
Εκείνος που βαρύνεται με την κληροδοσία δικαιούται να τάξει στο μεριδούχο εύλογη προθεσμία για να την αποποιηθεί. Αν η προθεσμία περάσει άπρακτη, το δικαίωμα αποποίησης χάνεται.
Ο υπολογισμός της νόμιμης μοίρας γίνεται με βάση την κατάσταση και την άξια της κληρονομιάς κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου, αφού αφαιρεθούν τα χρέη και οι δαπάνες της κηδείας του και της απογραφής της κληρονομιάς.
Στην κληρονομιά προσθέτονται, με την άξια που είχαν κατά το χρόνο της παροχής, οτιδήποτε ο κληρονομούμενος παραχώρησε, όσο ζούσε, χωρίς αντάλλαγμα σε μεριδούχο είτε με δωρεά είτε με άλλο τρόπο και επίσης οποιαδήποτε δωρεά που ο κληρονομούμενος έκανε στα τελευταία δέκα χρόνια πριν από το θάνατο του, έκτος αν την επέβαλαν λόγοι ευπρέπειας ή ιδιαίτερο ηθικό καθήκον.
Για τον υπολογισμό τής νόμιμης μοίρας των γονέων δεν συνυπολογίζεται ό,τι περιέρχεται ως εξαίρετο, σύμφωνα με τη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 1820, στον σύζυγο που επιζεί.
Η αξία της κληρονομίας, εφόσον είναι αναγκαίο, βρίσκεται με εκτίμηση. Η εκτίμηση από τον κληρονομούμενο δεν είναι υποχρεωτική.
Δικαιώματα και υποχρεώσεις της κληρονομίας που εξαρτώνται από αναβλητική αίρεση δεν υπολογίζονται κατά την εκτίμηση, και όσα εξαρτώνται από διαλυτική αίρεση υπολογίζονται χωρίς την αίρεση. Αν η αίρεση πληρωθεί, γίνεται η εξίσωση που αρμόζει προς την κατάσταση που άλλαξε.
Για αβέβαια ή επισφαλή δικαιώματα, καθώς και για αμφίβολες υποχρεώσεις της κληρονομίας, ισχύει ό,τι και γι’ αυτά που εξαρτώνται από αναβλητική αίρεση.
Άρθρο 1833 – Τι καταλογίζεται στη νόμιμη μοίρα
Στη νόμιμη μοίρα καταλογίζονται οι παροχές σε μεριδούχο, με την άξια που είχαν όταν έγιναν, εφόσον προσθέτονται στην κληρονομιά σύμφωνα με το άρθρο 1831, εκτός αν ο κληρονομούμενος όρισε διαφορετικά όταν έδωσε την παροχή.
Ο καταλογισμός γίνεται και αν στη θέση του κατιόντα, που έλαβε την παροχή, υπεισέρχεται ως μεριδούχος άλλος κατιών.
Άρθρο 1834 – Υπολογισμός σε περίπτωση συνεισφοράς
Αν, εφόσον υπάρχουν περισσότεροι κατιόντες, συντρέχει στην εξ αδιαθέτου διαδοχή περίπτωση συνεισφοράς, η νόμιμη μοίρα για τον κάθε κατιόντα προσδιορίζεται με βάση την εξ αδιαθέτου μερίδα, που θα του περιερχόταν, με συνυπολογισμό και της συνεισφοράς. Ο διαθέτης δεν μπορεί να αποκλείσει τον τρόπο αυτό υπολογισμού για οποιαδήποτε παροχή του άρθρου 1895, ώστε να ζημιωθεί ο μεριδούχος.
Η παροχή που λαμβάνεται υπόψη κατά την προηγούμενη παράγραφο, όταν πρέπει και να καταλογισθεί στη νόμιμη μοίρα σύμφωνα με το άρθρο 1833, καταλογίζεται σ’ αυτή για τη μισή της μόνο αξία.
Άρθρο 1835 – Μέμψη άστοργης δωρεάς
Κάθε δωρεά εν ζωή του κληρονομουμένου, η οποία κατά το άρθρο 1831 υπολογίζεται στην κληρονομία, μπορεί να ανατραπεί εφόσον η κληρονομία που υπάρχει κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου δεν επαρκεί για να καλύψει τη νόμιμη μοίρα.
Αν έγιναν διαδοχικές δωρεές, η προηγούμενη είναι δυνατόν να προσβληθεί εφόσον δεν επαρκεί η ανατροπή της μεταγενέστερης.
