Η αθώωση του κατηγορούμενου για κατοχή μικροποσότητας ναρκωτικών: γράφει ο Μιχαήλ Ζηδιανάκης, δικηγόρος – διαμεσολαβητής
Η χρήση και κατοχή ναρκωτικών ουσιών αποτελεί δυστυχώς συχνά εμφανιζόμενο περιστατικό ενώπιον των ελληνικών Δικαστηρίων , με αυστηρή δε τις περισσότερες φορές ποινική αντιμετώπιση.
Τούτο συμβαίνει, καθώς παρά το γεγονός ότι η πράξη της απλής χρήσης ναρκωτικών ουσιών υπάγεται στην έννοια της ατιμώρητης αυτοπροσβολής, καθώς θίγεται αποκλειστικά η υγεία και η ζωή του ίδιου του χρήστη, στην ισχύουσα νομοθεσία (Ν. 4139/2013) η βασική επιλογή του νομοθέτη τείνει στην κατασταλτική αντιμετώπιση τέτοιων συμπεριφορών. Η τελευταία, ωστόσο, ισορροπείται κατά ένα ποσοστό, από τις επιεικείς ρυθμίσεις που αφορούν στην ευνοϊκότερη ποινική μεταχείριση του περιστασιακού και του εξαρτημένου χρήστη καθώς υπο προϋποθέσεις η κατοχή ναρκωτικών ουσιών μπορεί να παραμείνει ατιμώρητη όπως θα εξετάσουμε παρακάτω.
Περιεχόμενα
Απόκρυψη
• Πότε παραμένει ατιμώρητη η χρήση ναρκωτικών ουσιών από τα ποινικά δικαστήρια της χώρας μας;
Σύμφωνα με το άρθρο 29§2 του Ν. 4139/2013: «Ο δράστης της πράξης της προηγούμενης παραγράφου μπορεί να κριθεί ατιμώρητος, εάν το δικαστήριο, εκτιμώντας τις περιστάσεις τέλεσης της πράξης και την προσωπικότητα του δράστη, κρίνει ότι η αξιόποινη πράξη ήταν εντελώς περιστασιακή και δεν είναι πιθανόν να επαναληφθεί».
Για την εφαρμογή της συγκεκριμένης διάταξης, το αρμόδιο προς εκδίκαση της υπόθεσης δικαστήριο οφείλει να πραγματοποιήσει δύο κρίσεις:
Η πρώτη αφορά τον έλεγχο των συνθηκών κάτω από τις οποίες έγινε η χρήση, καθώς και αν αυτή έχει επαναληφθεί (διαπιστωτική), ενώ η δεύτερη σχετίζεται με την ορθή υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών στον κυρωτικό κανόνα και είναι η μόνη που υπόκειται στον αναιρετικό έλεγχο.
• Ποιες περιπτώσεις χρήσης ναρκωτικών ουσιών εντάσσονται στον περιστασιακό – συμπτωματικό χαρακτήρα του ατιμώρητου;
Η αθώωση του κατηγορούμενου για κατοχή μικροποσότητας ναρκωτικών, σύμφωνα με την νομολογία των Ελληνικών Δικαστηρίων μπορεί να επέλθει σε όλες οι πράξεις του άρθρου 29&1 του Ν. 4139/2013 οι οποίες έχουν περιστασιακό – συμπτωματικό χαρακτήρα, όταν ο δράστης ενήργησε επιπόλαια ή τυχαία είτε από περιέργεια είτε υπό το καθεστώς εξαιρετικών περιστάσεων και την πίεση προβλημάτων, χωρίς να έχει σαφή επίγνωση των συνεπειών της πράξης του και χωρίς να έχει πρόθεση επανάληψής της.
Συνθήκες που έχουν συνδεθεί με τη «συμπτωματικότητα» της χρήσης βλ. ενδεικτικά σε ΤρΠλημΛευκ 628/2000, ΠοινΧρ 2002,69 (κατά τη μειοψηφούσα γνώμη του Προέδρου, η ΄΄περιέργεια΄΄ δεν συνιστά ειδική συνθήκη και δεν εμπίπτει στην έννοια του όρου «περιστασιακή χρήση»), ΑΠ 1569/2002 ΠοινΔικ 2003,1323, ΤρΠλημΒόλου 2998/2003, ΠοινΔικ 2004,272, ΑΠ 1168/2004, ΠοινΛογ 2004,1416, ΑΠ 559/2005, ΠοινΔικ 2005,1089 102 Με την ΑΠ 2001/2004, ΠοινΛογ 2004,2511 κρίθηκε αιτιολογημένη η απόρριψη ισχυρισμού συμπτωματικής χρήσης, αφού προέκυψε ότι οι κατηγορούμενοι είχαν κάνει χρήση και στο παρελθόν
Στο σημείο αυτό, προκειμένου να γίνει πιο εύκολα κατανοητή η ανωτέρω παράγραφος, παρατίθεται αυτούσια η διάταξη του άρθρου 29&1 του Ν. 4139/2013, σύμφωνα με την οποία:
«Όποιος, για δική του αποκλειστικά χρήση, με οποιονδήποτε τρόπο προμηθεύεται ή κατέχει ναρκωτικά, σε ποσότητες που δικαιολογούνται μόνο για την ατομική του χρήση ή κάνει χρήση αυτών ή καλλιεργεί φυτά κάνναβης σε αριθμό ή έκταση που δικαιολογούνται μόνο για την ατομική του χρήση, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι πέντε (5) μηνών.
Η διαπίστωση του σκοπού εξυπηρέτησης της δικής του αποκλειστικά χρήσης γίνεται με συνεκτίμηση του είδους, της καθαρότητας και της ποσότητας του συγκεκριμένου ναρκωτικού, σε συνδυασμό με τη συχνότητα χρήσης, το χρόνο χρήσης, την ημερήσια δόση και τις ιδιαίτερες ανάγκες χρήσης του συγκεκριμένου χρήστη».
Προϋπόθεσες αθώωσης – απαλλαγής από την κατηγορία, χρήστη κάνναβης (χασίς), κοκαΐνης, ηρωίνης και λοιπών ναρκωτικών ουσιών:
Οι προϋποθέσεις που θέτει η διάταξη, προκειμένου να οδηγηθεί το δικαστήριο στην απόφαση ότι ο κατηγορούμενος, ως δράστης περιστασιακής χρήσης, δεν πρέπει να τιμωρηθεί, αφορούν τις περιστάσεις τέλεσης της πράξης και την αξιολόγηση της προσωπικότητάς του (η προσωπικότητα του δράστη τίθεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος προκειμένου να διαπιστωθεί η περιστασιακή-συμπωματική χρήση και αυτό με την σειρά του να οδηγήσει στο ατιμώρητο), όπως αυτή διαμορφώνεται από την ηλικία, τη διανοητική του κατάσταση, το μορφωτικό του επίπεδο και γενικότερα το κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον διαβίωσής του.
Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει και η ποσότητα της ανευρεθείσας ουσίας να μπορεί να υποστηρίξει τον εντελώς περιστασιακό χαρακτήρα της πράξης. Τα ανωτέρω κριτήρια μπορούν να οδηγήσουν τον εφαρμοστή του δικαίου στην πεποίθηση ότι η πράξη είναι πιθανόν να μην επαναληφθεί λόγω του εντελώς περιστασιακού της χαρακτήρα (προγνωστική κρίση).
• Ποια στοιχεία μπορούν να οδηγήσουν τα Ποινικά Δικαστήρια στην κρίση της περιστασιακής κατοχής προς προσωπική χρήση;
Νομολογιακά έχει κριθεί ότι στοιχεία που μπορούν να οδηγήσουν στην κρίση της περιστασιακής κατοχής προς ιδία -προσωπική χρήση είναι:
- η ηλικία
- τα σοβαρά οικογενειακά προβλήματα
- η περιέργεια
- η επιπολαιότητα
- το γεγονός ότι ο δράστης δεν είχε απασχολήσει στο παρελθόν τις διωκτικές και τις δικαστικές αρχές (καθαρό ποινικό μητρώο), και ειδικά το παρελθόν που έχει σχέση με την νομοθεσία περί ναρκωτικών. Στην περίπτωση δηλαδή που ο κατηγορούμενος δεν είχε καμία απολύτως ανάμειξη με τα ναρκωτικά, η εφαρμογή του άρθρου 29 παρ. 2 είναι σαφώς πιο εύκολα δυνατή.
- η ποσότητα των κατεχόμενων ναρκωτικών.
Τα στοιχεία αυτά δεν είναι απαραίτητο να συντρέχουν σωρευτικά.
Πόσο σημαντικό ρόλο ενέχει η προσωπικότητα του δράστη για την τελική αξιολόγηση εκ μέρους του Ποινικού Δικαστή και την επιβολή ποινής;
Όλα τα κριτήρια που αναγράφονται στην προηγούμενη ερώτηση αξιολογούνται σε σχέση με την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα του δράστη. Μια ενδεικτική περίπτωση των διασυνδεόμενων με την προσωπικότητα του δράστη κριτηρίων αποτελεί η ΑΠ 1700/2011, κατά την οποία κρίθηκε ότι υπάρχει «επαρκής αιτιολογία ως προς την απόρριψη του αυτοτελούς ισχυρισμού περί συμπτωματικής κατοχής και χρήσης με το σκεπτικό ότι εφόσον ο δράστης προμηθεύτηκε και κατείχε την ναρκωτική ουσία από λόγους φυσικής περιέργειας και για να δοκιμάσει για πρώτη φορά, θα αρκούνταν στην προμήθεια και κατοχή μικρότερης ποσότητας.
Μεγάλη ποσότητα κατοχής ναρκωτικών δικαιολογεί την όλως περιστασιακή προωσωπική χρήση;
Κάθε περίπτωση κρίνεται ξεχωριστά συνεκτιμώντας όλα τα ανωτέρω. ΅Επί παραδείγματι, παρατηρούμε ότι το μέγεθος της ποσότητας ( 4,8 γραμμάρια με την συσκευασία) και το είδος της ουσίας (ηρωίνη) δεν μπορούν να δικαιολογήσουν την φυσική περιέργεια της πρώτης δοκιμής μιας αντικειμενικά «σκληρής» και άκρως εθιστικής ουσίας, όπως είναι η ηρωίνη .
Τι πρέπει να πράξει ένας κατηγορούμενος που πληροί τα ανωτέρω κριτήρια για να μην τιμωρηθεί και να αθωωθεί;
Ο κατηγορούμενος οφείλει να επικοινωνήσει με έναν συνήγορο υπεράσπισης (δικηγόρο), καθώς ο ισχυρισμός περί περιστασιακής κατοχής για ιδία χρήση αποτελεί αυτοτελή ισχυρισμό. Πρέπει, δηλαδή, να προβληθεί από τον συνήγορο υπεράσπισης του κατηγορουμένου και το δικαστήριο να απαντήσει επ’ αυτού ειδικά και αιτιολογημένα. Δεν αποτελεί ισχυρισμό αρνητικό της κατηγορίας.
Αυτοτελής δε είναι ο ισχυρισμός που προβάλλεται σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 170§2 και 333§2 του Κ.Π.Δ. και τείνει στην άρση του άδικου χαρακτήρα της πράξης, στην άρση ή τη μείωση της ικανότητας προς καταλογισμό, στην εξάλειψη του αξιοποίνου της πράξης ή στη μείωση της ποινής.
Με άλλα λόγια, η εξέταση των προϋποθέσεων για την εφαρμογή της συγκεκριμένης διάταξης δεν γίνεται αυτεπαγγέλτως από το δικαστήριο, επομένως, σε περίπτωση μη προβολής του από τον κατηγορούμενο, το δικαστήριο δεν έχει υποχρέωση να αιτιολογήσει ειδικά γιατί δεν την εφάρμοσε (ΑΠ 2202/2004, ΠοινΛογ 2004,2686, ΑΠ 468/2011, ΠοινΔικ 2011,1152) .
Ο κατηγορούμενος πρέπει να ζητήσει ν’ αναγνωριστεί η συνδρομή στο πρόσωπό του της ιδιότητας του περιστασιακού χρήστη κατά τρόπο σαφή και ορισμένο, ενώ για τη θεμελίωση του ισχυρισμού του πρέπει να επικαλεστεί συγκεκριμένα περιστατικά και στοιχεία από τα οποία να προκύπτει ο περιστασιακός χαρακτήρας της πράξης του (Παράδειγμα ισχυρισμού που κρίθηκε σαφής και ορισμένος βλ. ενδεικτικά σε ΑΠ 1569/2002, ΠοινΔικ 2003,1323).
Αν δεν είναι η πρώτη φορά που δοκιμάζω ναρκωτικά, μπορώ να υπαχθώ στο ατιμώρητο;
Σύμφωνα με τη νομολογιακά κρατούσα ερμηνεία, η κατ΄ επανάληψη χρήση ναρκωτικών αναιρεί τον περιστασιακό χαρακτήρα της πράξης, γιατί επιτείνει την πιθανότητα επανάληψής της στο μέλλον, που είναι αρνητικός όρος για την εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 29§2. Εντούτοις, στον βαθμό που ο νομοθέτης δεν περιορίζει ρητά την εφαρμογή της μόνο στις περιπτώσεις που η χρήση γίνεται άπαξ, η ισχύς της διάταξης για τη δικαστική άφεση της ποινής μπορεί να επεκταθεί και στην περίπτωση που ο δράστης έχει επαναλάβει την ίδια πράξη στο παρελθόν.
Τα στοιχεία που επιβάλλεται να εξετάσει το δικαστήριο στην περίπτωση αυτή αφορούν όχι μόνο τις συνθήκες κάτω από τις οποίες επανέλαβε την πράξη του, αλλά γενικότερα τη σχέση του δράστη με τις ναρκωτικές ουσίες, δηλαδή αν η χρήση αυτών συνιστά χαρακτηριστικό γνώρισμα της προσωπικότητάς του.
Τι απόφαση θα εκδώσει το Ποινικό Δικαστήριο;
Στην §2 του άρθρου 29 εισάγεται λόγος δυνητικής άφεσης της ποινής για τα πλημμελήματα της §1, εφόσον κριθεί ότι η δράση του υπαιτίου ήταν περιστασιακή και δεν είναι πιθανό να επαναληφθεί. Η δυνατότητα για δικαστική άφεση της ποινής συνδέεται με την κρίση του δικαστηρίου ότι δεν συντρέχει κοινωνικός κίνδυνος από τη συγκεκριμένη πράξη του δράστη. Η απόφαση που εκδίδεται στο πλαίσιο του άρθρου 29§2, δεν κηρύσσει ένοχο τον κατηγορούμενο και δεν του επιβάλλει ποινή, επομένως είναι αθωωτική, αφού καταδικαστική απόφαση ισοδυναμεί με κήρυξη ενοχής και επιβολή ποινής.
Στην περίπτωση του περιστασιακού χρήστη, η δυνατότητα για δικαστική άφεση της ποινής συνδέεται με το γεγονός ότι το δικαστήριο κρίνει πως δεν συντρέχει κοινωνικός κίνδυνος από τη συγκεκριμένη πράξη του δράστη.
